педагогика реферат

 

PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARNING ASOSIY TARKIBIY QISMLARI, JARAYONLARI, TURLARI VA NATIJALARI

 

          Dars loyihasini ishlab chiqish (darsning texnologik xaritasi)

 

Mavzu	Pedagogik texnologiya tushunchasi, uning ta’riflari va metodikadan farqi.
Darsning maqsadi va vazifalari	Dars jarayonida tinglovchilarga pedagogik texnologiya  va  uning metodikadan farqli jihatlarini tinglovchiga yetkazib berish.
Dars mazmuni	Pedagogik texnologiya tushunchasi, uning ta’riflari va metodikadan farqi. Pedagogik texnologiya  ta’rifi haqida. Pedagogik texnologiya tushunchasining kelib chiqishi,  uning  sabalari, unga bo’lgan ehtiyojlar.  O’quv fani va uni o’qitishning o’ziga xos hususiyatlariga muvofiq bo’lgan pedagogik texnologiyani tanlash.  Pedagogik texnologiyaning   rivojlanish omillari.
O’quv jarayonini tashkil etish texnologiyasi	Shakl:savol-javob, suhbat,  Metod:Klaster Vosita: video proektor, (didaktik) tarqatma materiallar,test savollari, A-4 format qog’ozi, marker, darslik, ko’rgazma qurollar. Usul:og’zaki, yozma, ko’rgazmali, taqdimot. Nazorat: test savollari va javoblari. Baholash: individual baholash, o’z o’zini baholash, guruh ishini baholash.
Kutiladigan natijalar:	O’qituvchi	Tinglovchi
	·                  Yangi nazariy bilimlar beradi. ·                  Dars jarayonini maqsadli va                                                                                                                                                oqilona boshqaradi.                  Tinglovchilarga pedagogik                                           texnologiya tushunchasini beradi.    Tinglovchilarga pedagogik texnologiya    tushunchasi va uning ta’riflarni slayd  orqali tushuntiradi.         Qisqa vaqt ichida ko’p ma’lumot       to’plashga yo’naltiradi.        Tinglovchilarga pedagogik    texnologiya tushunchasi uning  ta’riflari metodikadan farqini tinglovchilar klaster metodi orqali bajarishadi. Tinglovchilarda pedagogik texnologiya faniga qiziqish uyg’otadi.	·Yangi nazariy bilimlar olishadi. ·   Axborot izlash, to’plash va foydalanish ko’nikmalari shakllanadi. ·Tinglovchilarga pedagogik texnologiya tushunchasini beradi. ·   Mustahkamlaydi va o’z o’zini baholaydi hamda o’zgalar faoliyatini tahlil qiladi. ·   Yakka tartibda va kichik guruhda ishlash ko’nikmasi hosil bo’ladi. ·   Olingan bilimlarni tizimli bayon etadi. ·      Tinglovchilarda pedagogik texnologiya faniga qiziqish uyg’onadi ijobiy munosabatlari rivojlanadi.
Kelgusidagi rejalar:	O’z ustida ishlash. Mavzuni hayot bilan bog’lash. Pedagogik mahoratni oshirish. Yangi pedagogik texnologiyani takomillashtirish.	O’z fikrini ravon bayon qiladi. Mavzu asosida qo’shimcha materiallar topadi, ularni o’rganadi. Guruh fikrini tahlil qilib, bir yechimga kelish malakasini hosil qiladi.

 

                 

1. Pedagogik texnologiya tushunchasi haqida.

O’tgan yillarimizga nazar tashlab, ularni sarhisob qilsak, mustaqilligimiz sharofatini yanada chuqurroq anglaymiz. Biz ta’limda butunlay yangilanish, yangi jarayonga tom ma’noda o’tish va unga moslashish davrini boshimizdan kechirmoqdamiz. «Ta’lim to’g’risida»gi Qonun va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» bizga eski usullardan voz kechib ta’limning har bir qirrasigacha qayta qurish imkonini bergan bo’lsa, «2004-2009 yillarda Maktab ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi» esa qo’lga kiritilgan imkoniyatlarni: takomillashgan davlat ta’lim standartlari, o’quv dasturlari, davlat talablari, yangi o’quv darsliklarini har tomonlama zamon talablariga mos jihozlangan maktablarda, zamonaviy o’quv xonalarida amaliyotga joriy etish imkoniyatlarini keng ochib berdi.

Yangilangan ta’limda o’quvchining yuragidagi cho’g’ni alanga oldirish, uni har tomonlama rivojlantirib, bilimdan-bilimga yetaklab olib chiqish uchun zamonaviy darslar zarurdir.

Hozirgi paytda pedagogika fanida pedagogik texnologiyalar, ta’lim texnologiyasi, o’qitish texnologiyasi iboralari tez-tez tilga olinmoqda.  Bugungi kungacha pedagogik adabiyotlarda, ta’lim muammolariga oid ma’ruzalar, rasmiy hujjatlarda «yangi pedagogik texnologiya», «ilg’or pedagogik texnologiya», «zamonaviy ta’lim texnologiyasi» ga oid tushunchalari hali ham bir qolipga tushirilmagan, entsiklapediyalarda izohlanganicha yo’q, uning mazmunini yagona talqini ishlab chiqilmagan va shuning uchun iboraning bir-biridan farqlanuvchi ko’pgina ta’riflari mavjud.

Pedagogik texnologiya - shunday bilimlar sohasiki, ular vositasida uchinchi ming yillikda davlatning ta’lim sohasidagi siyosatida tub burilish yuz beradi, o’qituvchi faoliyati yangilanadi, o’quvchi va talaba yoshlarda hurfikrlilik, bilimga chanqoqlik, Vatanga mehr-muhabbat, isonparvarlik tuyg’ulari tizimi shakllantiriladi.

Ma’lumotlilik asosida yotuvchi bosh g’oya ham tabiat va inson uzviyligini anglab yetadigan avtoritar va soxta tafakkur yuritish usulidan voz kechgan, sabr-bardoshli, qanoatli, o’zgalar fikrini hurmatlaydigan, milliy-madaniy va umuminsoniy qadriyatlar kabi shaxsiy  sifatlarni  shakllantirishni  ko’zda tutgan insonparvarlik hisoblanadi. Bu masalaning yechimi qaysidir darajada ta’limni texnologiyalashtirish bilan bog’liqdir.

Dastlab "texnologiya" tushunchasiga aniqlik kiritaylik. Bu so’z texnikaviy taraqqiyot bilan bog’liq holda fanga 1872-yilda kirib keldi va yunoncha ikki so’zdan - "texnos" (techne) - san’at, mahorat, hunar va "logos" (logos) - fan so’zlaridan tashkil topib "hunar fani" ma’nosini anglatadi. Biroq, bu ifoda ham, zamonaviy texnologik jarayonni to’liq tavsiflab berolmaydi. Texnologik jarayon, har doim zaruriy vositalar va sharoitlardan foydalangan holda, operatsiyalarning muayyan ketma-ketlikda bajarilishni ko’zda tutadi. Aniqroq aytadigan bo’lsak, texnologik jarayon - bu mehnat qurollari bilan mehnat ob’ektlari (xom ashyo)ga bosqichma-bosqich ta’sir etish natijasida mahsulot yaratish borasidagi ishchi (ishchi mashina)ning faoliyatidir. Ana shu ta’rifni tadqiqot mavzusiga o’giradigan bo’lsak, ya’ni: Pedagogik texnologiya - bu o’qituvchi (tarbiyachi)ning ta’lim-tarbiya vositalari yordamida o’quvchi (talaba)larga muayyan sharoitda ta’sir ko’rsatishi va bu faoliyat mahsuli sifatida ularda oldindan belgilangan shaxsiy sifatlarni shakllantirish jarayonidir.

Yuqorida keltirilgan ta’rifdan ko’rinib turibdiki, pedagogik texnologiya tushunchasini izohlashda texnologiya jarayoni asos qilib olindi. Aslini olganda ham, bu tushunchaga berilgan ta’riflar pedagogik adabiyotlarda nihoyatda ko’pdir. Pedagogik adabiyotlarda "texnologiya" atamasining xilma-xil ko’rinishlarini uchratish mumkin: "o’qitish texnologiyasi", "ta’limli texnologiya", "ma’lumot texnologiyasi", "o’quv jarayoni texnologiyasi" va hokazo. O’qitish texnologiyasi pedagogik texnologiyaga yaqin tushuncha bo’lsa-da, aynan o’xshash ma’noni anglatmaydi, chunki u ma’lum predmet, mavzu va savollar doirasidagi aniq o’quv materialini o’zlashtirish yo’lini muayyan texnologiya atrofida ifoda etadi. U ko’proq xususiy metodika bilan bir qatorda turadi.

Pedagogik texnologiya esa ma’lumot texnologiyasini joriy etish taktikasini ifodalaydi va "o’qituvchi - pedagogik jarayon o’quvchi (talaba)" funksional tizim qonuniyatlariga tegishli bilimlar asosida quriladi.

 Alohida qayt etib o’tish joizki, ayni vaqtda ta’lim texnologiyasi tushunchasini mantiqiy-g’oyaviy jihatdan izohlash borasida yagona fikr mavjud emas. Pedagogik adabiyotlarda 300 dan ortiq ta’riflar berilgan.

Yuqorida qayd etilganidek, pedagogik texnologiya nazariyasi o’tgan asrning ikkinchi yarmidan boshlab asoslanib kelinayotgan bo’lsa-da, aynan “pedagogik texnologiya” tushunchasiga nisbatan turlicha yondashuvlar mavjud. Xususan pedagog olim V.P.Bespalko pedagogik texnologiyani “amaliyotga tatbiq qilinadigan muayyan pedagogik tizim loyihasi” deya ta’riflaydi hamda asosiy diqqatni o’quv-pedagogik jarayonni oldindan loyihalashga qaratadi. N.F.Talzina esa pedagogik texnologiyaning “fan va amaliyot oralig’ida muayyan tamoyillarni olg’a suruvchi metodlar ishlab chiqaruvchi, ularni izchil qo’llash kabi masalalarni hal etishga yo’naltirilgan mustaqil fan” bo’lishi lozimligini qayd etadi va hokazo.

 

 2. Pedagogik texnologiyaning ta’riflari.

Hozirgi ta’lim-tarbiya sohasida keng rivojlanib borayotgan yo’nalishlardan biri zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo’llashdan iborat. Ma’lumki, ta’lim-tarbiya jarayoni katta avlod tomonidan o’z bilim va tajribalarini o’sib kelayotgan avlodga o’rgatishdan iborat bo’lib, bu jarayonda asosan inson hayoti uchun zarur axborotlarni avloddan avlodga uzatish amalga oshiriladi.

Pedagogik texnologiyaning har turli ta’riflari mavjud bo’lib, har bir ta’rif ma’lum nuqtai nazardan yondashishni ifodalaydi. Ayrim asosiy ta’riflar va ularning sharxlarini ko’rib chiqamiz.

Pedagogik texologiya-barkamol insonni shakllantirish faoliyati.

Texnologiya – biror ishda, mahoratda, san’atda qo’llaniladigan usullar, yo’llar yig’indisi (Izohli lug’at).

Texnologiya – ishlov berish, ahvolni o’zgartirish san’ati, mahorati, qobiliyati, metodlar yig’indisi (V.M.SHepel).

Pedagogik texnologiya – o’qitishning, ta’limning shakllari, metodlari, usullari, yo’llari, tarbiyaviy vositalarning maxsus yig’indisi va komponovkasi (joylashuvi)ni belgilovchi psixologik tartiblar (ustanovka)lar majmuasi: u pedagogik jarayonning tashkiliy-uslubiy vositalaridan iborat (B.T.Lixachev).

Pedagogik texnologiya-o’qituvchi mahoratiga bog’liq bo’lmagan xolda pedagogik muvaffaqiyatni kafolatlay oladigan o’quvchi shaxsini shakllantirish jarayonining loyihasidir (V.B.Bespalьko).

Pedagogik texnologiya-ta’limning rejalashtiriladigan natijalariga erishish jarayoni tafsiloti (I.P.Volkov)

Pedagogik texnologiya-o’quv jarayonining o’quvchilar va o’qituvchi uchun so’zsiz qulay sharoitlar ta’minlashni loyihalash, tashkil qilish va o’tkazish bo’yicha hamma detallari o’ylab chiqilgan birgalikdagi pedagogik faoliyat modeli (V.M.Monaxov).

Pedagogik texnologiya-texnika resurslari, odamlar va ularning o’zaro ta’sirini hisobga olgan holda ta’lim shakllarini optimallashtirish vazifasini qo’yuvchi o’qitish va bilimlarni o’zlashtirishning xamma jarayonlarini yaratish, qo’llash va aniqlashning tizimli metodi (YuNESKO).

Pedagogik texnologiya-bu o’qitishga o’ziga xos yangicha (innovatsion) yondoshuvdir. U pedagogikadagi ijtimoiy-muhandislik tafakkurining ifodalashi, texnokatik ilmiy ongning pedagogika sohasiga ko’chirilgan tasviri, ta’lim jarayoning muayyan standartlashuvi hisoblanadi (B.L.Farberman).

O’qituvchining o’qitish (tarbiya) vositalari yordamida o’quvchilarga muayyan sharoit va izchillikda ta’sir ko’rsatish hamda mazkur faoliyatning mahsuli sifatida ularda oldindan belgilangan sifatlarni shakllantirish jarayoni (N.Saidahmedov).

Yuqorida keltirilgan ayrim ta’riflarning o’zaro har xilligidan ko’rinadiki, pedagogik texnologiya tushunchasi ko’p qirrali bo’lib, unga pedagogik, psixologik, didaktik, tashkiliy, iqtisodiy, ijtimoiy, ekologik va boshqa nuqtai nazalardan yondashish mumkin.

Pedagogik texnologiya-axborotlarni o’zlashtirish, ulardan amalda foydalanish, ulardagi yangi ma’no-mazmunlarni hamda axborotlar orasidagi turli bog’liqliklarni ochish orqali yangi axborotlar yaratishga o’rgatish jarayonidan iborat.

Pedagogik texnologiya-ta’lim metodlari, usullari, yo’llari hamda tarbiyaviy vositalar yig’indisi: u pedagogik jarayonning tashkiliy-uslubiy vositalari majmuidir.

Pedagogik texnologiya-ma’lumotlarni o’zlashtirish uchun qulay shakl va usulda uzatish va o’zlashtirish jarayonidan iborat.

Demak, pedagogik texnologiya-insonga (ta’lim-tarbiya oluvchiga) oldindan belgilangan maqsad bo’yicha ta’sir o’tkazish faoliyatidan iborat.

Pedagogik texnologiya o’quvchini mustaqil o’qishga, bilim olishga, fikrlashga o’rgatishni kafolatlaydigan jarayondir.

Xulosa. Pedagogik texnologiya jarayonida o’qituvchi rahbarligida o’quvchi mustaqil ravishda bilim oladi, o’rganadi, o’zlashtiradi.

Bu faoliyatni amalga oshirish uni tashkil qilish, olib borish, takomillashtirish, tahlil qilish, tadqiq qilish, qiyoslash, umumlashtirish, xulosa chiqarish, boshqarish, nazorat, baholash kabi jarayonlarni o’z ichiga oladi.

 

3. Pedagogik texnologiyaning rivojlanish tarixi.

Pedagogika fani tarixidan ko’rinib turibdiki o’qitish va kadrlar tayyorlashning yanada mukammal metodlarini va usullarini izlash doimiy davom etib kelgan.

O’qitish  - bu jamiyat taraqqiyoti uchun samarali pedagogning faoliyati yakunlanishi bilan darhol ko’rinmasa ham har qanday boshqa faoliyat kabi ishlab chiqarish faoliyatidir.

Jamiyat tarixida iqtisodiy davrlar faqatgina nimalar ishlab chiqarilishi, kim tomonidan qancha ishlab chiqarilishi, mehnatning qaysi vositalari bilan ishlab chiqarilishiga qarab farq qilmaydi.

Ana shu nuqtai nazardan biz ijtimoiy tarixda mavjud bo’lgan “pedagogik rivojlanish davr” larni ko’rib chiqamiz.

I. Individual pedagog, qo’l bilan ishlaydigan pedagogning pedagogik faoliyati davri (qadimgi davrlardan boshlab XVII asrgacha);

II. Yozuv kitobi davri (XVII asrdan hozirgi davrgacha);

III. Audiovizual vositalar davri (XX asrning 50 yillari);

IV. O’qitishni boshqarishni avtomatlashtirish oddiy vositalari davri (XX asrning 70 yillari);

V. Zamonaviy hisoblash mashinalari asosida ta’limni boshqarishni avtomatlashtirishda adaptiv vositalar davri (XX asr oxiri komp’yuterda o’qitish).

Dastlab XX asrning 20 yillarida “Pedagogik texnologiya” termini birinchi bor pedagogika bo’yicha asrlarda tilga olingan. Shu vaqtning o’zida yana bir boshqa – “pedagogik texnika” termini ham tarqaldi. U pedagogik entsiklopediyada 30 yillarda o’quv mashg’ulotlarini aniq va samarali tashkil etishga qaratilgan uslublar va vositalar sifatida ifodalangan.

 Bu tushuncha 1940 yillardan 50-yillar o’rtasigacha “ta’lim texnologiyasi” deb qo’llanilib, o’quv jarayonida audiovizual texnika vositalaridan foydalanishni ifoda qilgan.

60- yillar o’rtalarida bu tushunchaning mazmuni chet ellarda pedagogik nashrlarda va xalqaro konferensiyalarda keng muhokama etildi, natijada ushbu sohada turli mamlakatlarda (AQSH, Angliya, Yaponiya, Frantsiya, Italiya, Vengriya) uni talqin qilishning ikki yo’nalishi belgilandi.

Birinchi yo’nalish tarafdorlari texnik vositalar va dasturlashtirilgan o’qitish vositalarini qo’llash zarurligini ta’kidladilar.

Ikkinchi yo’nalish tarafdorlari esa o’quv jarayonini tashkil etish samaradorligini oshirish va pedagogik g’oyalarni texnikaning keskin rivojlanishidan ortda qolishini yo’qotishni muhim deb hisobladilar. Shunday qilib 1-yo’nalish “o’qitishda texnik vositalar” sifatida belgilandi, 2-yo’nalish “o’qitish texnologiyasi” yoki “o’quv jarayoni texnologiyasi” sifatida belgilandi.

70-yillarning boshlarida turli xildagi uskunalarini va o’quv vositalarini modernizatsiyalashtirish zarurligi anglab yetildi. Bularsiz o’qitishning sifatliligi va samaradorliligiga erishib bo’lmas edi. Keyinchalik bu muammo bilan ixtisoslashtirilgan tashkilotlar va markazlar shug’ullana boshladi.

AQSHda 1971 yil – “Pedagogik kommunikatsiyalar va texnologiyalar bo’yicha AQSH Assotsiatsiyasi ” tuzildi. Hozirgi kunda mamlakat bo’ylab va Kanadada bu kengashning     50 ta filiallari ish olib bormoqda. AQSHda 1961 yilda “Pedagogik texnologiya” jurnali (Educational Technology), 1971 yilda esa – “Audiovizual o’qitish” jurnali nashr etila boshlandi.

Angliyada 1967 yil – Pedagogik texnologiya bo’yicha Milliy kengash, 1964 yildan boshlab “Pedaogik texnologiya va o’qitishni dasturlashtirish” jurnalini, 1971 yilda “Pedagogik texnologiya” jurnalini nashr eta boshladi.

Yaponiyada - Pedagogik texnologiyalar muammolari bilan 4 ta ilmiy tashkilotlar shug’ullanadi. 1967 yilda “Pedagogik texnologiyalar bo’yicha Milliy kengash” tashkil etildi, uning filiallari 22 ta davlat universitetlarida joylashtirilgan. 1965 yildan boshlab Yapon tilida har uch oyda “Pedagogik texnologiya” jurnali va ingliz tilida yiliga ikki marta “Pedagogik texnologiyalar sohasida tadqiqotlar” jurnali nashr etildi. Yaqinda “Pedagogik texnologiyalar bo’yicha umumyapon Markaziy kengashi” tashkil etildi, u muammolar bo’yicha xalqaro aloqalar o’rnatish bilan ham shug’ullanadi.

Italiyada – 1971 yili  pedagogik texnologiyalar bo’yicha Milliy markaz tashkil etildi va “Pedagogik texnologiyalar” jurnali nashr etiladi.

Vengriyada – 1973 yili o’qitish texnologiyasi Davlat Markazi tashkil etildi.

O’qitish texnologiyasi bo’yicha Xalqaro seminarda (Budapesht, 1977) olim S.G.Shapovalenko o’qitish jarayonining uchta texnologik printsiplarini ko’rsatdi:

1.     Bilim va texnikani mukammal egallash.

2.     Audiovizual materiallari fondi bilan tanishish.

3.     Ulardan samarali foydalanish metodikasini bilish, shu jumladan ijodiy yondashishi rivojlanishi ham.     

Vengriya olimi L.Salai “o’qitish texnologiyasi” tushunchasiga rejalashtirish, maqsadlarni tahlil qilish, o’quv tarbiyaviy ishlar jarayonini ilmiy tashkil etish, samaradorligini oshirish maqsadida eng muhim vosita va materiallarni tanlashni kiritib o’qitish jarayonini tashkil etuvchilarni doirasini ancha kengaytirdi.

XX asrning 80-yillarida zamonaviy pedagogik jarayonni, pedagogik texnologiyaning mohiyatini yanada chuqurroq anglab yetishga urinishlar davom etdi.

Rossiya XX asrning 90- yillarida pedagogik texnologiyalar bo’yicha Markaz tashkil etildi, “Maktab texnologiyasi”, “Ta’limda innovatsiyalar” jurnallari nashr etiladi.

O’zbekistonda 1997 yili kadrlar tayyorlash Milliy dasturi qabul qilingandan boshlab ta’lim tizimida, pedagogik nashrlarda pedagogik texnologiyalar muammolari dolzarb tadqiqotchilik ob’ektlari sifatida ko’tarila boshlandi.

1999 yilda Respublika ta’lim Markazi qoshida  pedagogik texnologiyalar bo’yicha Markaz tashkil etildi. “Ta’lim texnologiyalari”, “Ta’lim muammolari” kabi jurnallar nashr etila boshlandi, pedagogik texnologiyalar muammolari bo’yicha maqolalar “Xalq ta’limi”, “Pedagogik ta’lim”, “Ta’lim va tarbiya” jurnallarida, “Ma’rifat”, “O’qituvchilar gazetasi” va boshqa ilmiy-pedagogik nashrlarda bosilib chiqarilmoqda.

1994 yili pedagogik texnologiyalar muammolari bo’yicha 1-Respublika ilmiy-nazariy konferensiyasi o’tkazildi, ma’ruzalar va hisobotlar materiallari maxsus to’plamda chop etildi.

Pedagog olimlar U.Nishonaliev, N.S.Saidahmedov, N.N.Azizxodjaeva, Ziyomuhammedov, O’.Tolipov, B.L.Faberman va boshqalar Respublikada pedagogik texnologiyalar muammolari bo’yicha jiddiy tadqiqotlar olib bormoqdalar.

2000 yilda, Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat Pedagogika universiteti qoshida pedagogika fanlari doktori, professor N.N.Azizxodjaeva rahbarligi ostida innovatsion texnologiyalar Markazi tashkil etildi, bu markaz zamonaviy pedagogik va innovatsion texnologiyalar muammolari bo’yicha pedagogik kadrlar malakasini oshirish bilan shug’ullanadi.

         

4.     Pedagogik texnologiya turlari va asosiy yo’nalishlari.

 

Pedagogik texnologiya turlari

Pedagogik texnologiya turi	Maqsadi	Mohiyati	Mexanizmi
Muammoli o’qitish	O’quvchilarning bilish faolligi hamda ijodiy mustaqilligini oshirish	O’quvchilarga ularda bilimlar-ni o’zlashtirish borasidagi faollikni yuzaga keltirishga hizmat qiluvchi masalalarni maqsadga muvofiq, ketma-ket berib borish	Tadqiqotchilik metodlari, bilish faoliyatiga yo’naltirilgan masalalarni yechish
Mujassam-lashtirilgan ta’lim	Shaxsning xis qilish xususiyat-lariga maksimal darajada yaqin-lashtirilgan ta’lim jarayoni tuzilmasini yaratish	Mashg’ulotlarni bloklarga biriktirish hisobiga fanlarni chuqur o’zlashtirishga erishish	O’quvchilar ish qobiliyati dinamikasini hisobga oluvchi ta’lim metodlari
Modul ta’limi	Ta’lim mazmunini shaxsning individual ehti-yojlari va uning bazaviy tayyorgar-ligi darajasida muvofiqlashtirish	O’quvchilarning individual o’quv dasturi asosida mustaqil ishlashlari	Muammoli yonda-shuvni amalga oshirishning individual maromi
Rivojlanti-ruvchi ta’lim	Shaxs va uning qobiliyatlarini rivojlantirish	O’quv jarayonini shaxsning ichki imkoniyatlari va ularni ro’yobga chiqarishga yo’naltirish	O’quvchilar faoliyatini turli sohalarga yo’naltirish
Differen-tsiallashgan ta’lim	O’quvchilarning layoqati, qiziqish va qobiliyatlarini aniqlash uchun qulay sharoitlarni yaratish	Turli o’zlashtirish darajalari bo’yicha majburiy me’yor (standart) dan kam bo’lmagan hajmdagi dastur materialini o’zlashtirish	Individual ta’lim metodlari
Faol o’qitish (majmuaviy ta’lim)	O’quvchilar faolligini yuzaga keltirish	Bo’lajak kasbiy faoliyatning predmetli va ijtimoiy mazmuni-ni modellashtirish	Faol o’qitish metodlari
O’yin texnologiya-lari	Bilim, ko’nikma va malakalarni o’zlashtirishning shaxsiy faoliyat tavsifida bo’li-shini ta’minlash	O’quv axborotlarini qayta ishlash va o’zlashtirishga yo’naltirilgan mustaqil bilish faoliyati	O’quvchilarni ijodiy faoliyatga jalb etishning o’yin metodlari

 

Shuningdek , hozirda pedagogik texnologiyalarning boshqa yo’nalishlari ham mavjud bo’lib, ulardan asosiylari empirik, kognitiv, evristik, kreaktiv, inversion, integrativ, adaptiv, inklyuziv pedagogik texnologiyalardan iborat. Bu yo’nalishlarning asosiy xususiyatlari quyidagicha:

          Empirik - (tajriba)

•         Sezgi a’zolari orqali bilim olish. Bu texnologiyada asosiy e’tibor sezgi a’zolarining tabiiy rivojlanganlik imkoniyatlariga tayangan holda bilim berish va ularni yanada takomillashtirib borishga qaratiladi.

          Kognitiv-(bilishga oid)

•         Atrofdagi olam to’g’risidagi bilimlar doirasini kengaytirish texnologiyasi. U tabaqalash (tarkibiy qismlarga ajratib o’rganish) tafakkurini shakllantiradi, bilish ehtiyojlarini rivojlantiradi.

          Evristik –(haqiqatni topish)

•         Yo’naltiruvchi savollar berish yo’li bilan ta’lim berish tizimi. Topqirlik, faollikni rivojlantirishga xizmat qiluvchi, o’quv-izlanish ta’lim metodi. Optimallashgan (ko’p variantlardan eng ma’qulini, mosini tanlash) tafakkurni rivojlantiradi.

          Kreaktiv –(ijodiy)

•         Tadqiqot xarakteriga, xususiyatiga ega bo’lib, o’quvchilarda maqsadga yo’naltirilgan ijodiy tafakkurni jadal rivojlantiradi.

          Inversion –(almashtirish)

•         Axborotlarni turli tomondan o’rganish, o’rnini almashtirish xususiyatiga ega bo’lib, tafakkur (fikrlash) tizimini shakllantiradi.

          Integrativ – (yaxlitlash)

•         Axborotlarni tashkil qiluvchi cheksiz ko’p kichik qismlarning o’zaro ajralmas bog’liqligi ularning yaxlitligi, bir butunligi asosida yagona to’g’ri xulosani aniqlash.

          Adaptiv – (moslashtirish)

•         Axborotlarni o’rganish va ulardan foydalanish jarayonini o’rganish hamda o’rgatish uchun qulaylashtirish, moslashtirish asosida kutilgan natijaga erishish.

          Inklyuziv – (tenglik)

•         O’qituvchi bilan o’quvchining o’zaro munosabatlarida tenglik asosida ta’lim tarbiya jarayonini tashkil qilish. Shu bilan birga, imkoniyati cheklangan o’quvchilarni sog’lom o’quvchilar bilan birgalikda o’qishni tashkil qilish pedagogik texnologiyasi.     

Shunday qilib, avvaldan loyihalashtirilgan ta’lim-tarbiya jarayonining pedagogik texnologiyasi o’zida metodlar tizimi, ta’lim metodik usullari, maqsad, vositalari, o’qituvchi va o’quvchilarning birgalikda faoliyat ko’rsatish imkoniyatlari hamda yakuniy natijalariga erishish borasidagi majmuani mujassamlashtiradi.

 

5. Pedagogik texnologiya tushunchasi bilan metodika orasidagi farq.

 

Hozirgi kunda o’qituvchilar pedagogik texnologiya haqida aniq tushuncha va tasavvurlar birmuncha kamligi natijasida uni xususiy metodikalar bilan deyarlik teng hisoblash hollari uchraydi. Aslida esa ular orasida jiddiy farqlar mavjud bo’lib, quyida ular haqida qisqacha bayon qilinadi.

Metod - grekcha metodos so’zidan olingan bo’lib tatbiq qilaman, yo’naltiraman, ilmiy asoslayman degan ma’noni anglatsa, metodika - grekcha so’z bo’lib tushuntirishning yangi yo’lini topaman, qidiraman, izlayman degan ma’noni anglatadi.

Metodis olimlarimiz metodika fanini turlicha ta’riflaydilar biroq, ta’riflarning umumiy mohiyati bir-biriga yaqinligini e’tirof etish mumkin.

Metodika - biror ishni maqsadga muvofiq o’tkazish metodlari, yo’llari majmuasidir  (1-ta’rif).        

Metodika - o’quv jarayonini tashkil etish va o’tkazish bo’yicha tavsiyalar majmuasidan iborat (2-ta’rif).

 Metodika - fani ma’lum o’quv fanlarini o’qitish qonuniyatlarini tadqiq qiladi. Masalan, tillar metodikasi, arfmetika metodikasi kabi alohida metodikalarga ajraladi.  (3-ta’rif).

Metodika -  o’qituvchining kasbiy faoliyatini yangilovchi va ta’limda yakuniy natijani kafolatlaydigan tadbirlar majmuasi, yig’indisidir. O’quv fanlarini o’qitish qonuniyatlarini tadqiq qiladi (4-ta’rif).

Metodikaning pedagogik  texnologiyadan farqini tushunish va amalda har ikkisidan unumli foydalana bilish talab qilinadi.

Ular orasidagi ayrim farqlar quyidagicha:

O’qitish metodi uch xil. 1. An’anaviy metod (sakkiz qismga bo’linadi).                        2. No’ananaviy metod (o’n qismga bo’linadi). 3. Umumiy o’qitish metodi (olti qismga bo’linadi). Jami 24 ta o’qitish metodikasi bor.

Ushbu farqlar haqidagi masala yuzasidan quyidagi fikrni eslash mumkin. «Aslida zamonaviy ta’lim metodlari muqaddas qiziquvchanlikni hozircha batamom bo’g’ib tashlamagani deyarli mo’jiza, chunki bu nozik nihol (ya’ni qiziquvchanlik) rag’batlantirish yo’li bilan bir qatorda, eng avvalo, erkinlikni talab qiladi, bo’lmasa, u shubxasiz, mavh bo’ladi» (A.Eynshteyn).

Bu yerda ta’lim metodlari qiziquvchanlikka yetarlicha erkinlik bera olmasligi nazarda tutilmoqda. Pedagogik texnologiya esa bolaning qiziquvchanligini har tomonlama rivojlantirishga qaratilgan.

Pedagogik texnologiya tushunchasi xususiy fanlar va mahalliy darajalardagi o’qitish metodikalari tushunchasi bilan mos keladigan hollar xususiy darajadagi pedagogik texnologiyalarga tegishli. Ular orasida faqat asosiy e’tiborni nimaga qaratilishida farqlar mavjud.

Texnologiyalarda ko’proq protsessual, miqdoriy va hisob-kitob komponentlari ifodalansa, metodikalarda maqsad, mazmun, sifat va variantli yo’naltiruvchi tomonlari ko’proq ifodalanadi. Texnologiya metodikalardan o’zining qayta tiklanuvchanligi, natijalarning turg’unligi, ko’plab «agar...»lar (agar o’qituvchi iste’dodli bo’lsa, agar bolalar qobiliyatli bo’lsa, yaxshi ota-onalar bo’lsa... kabilar) yo’qligi bilan farq qiladi.

Ya’ni texnologiya tegishli tayyorgarlikka ega bo’lgan hamma mutaxasislar tomonidan qayta tiklash va qo’llash mumkinligi bilan juda ham individual bo’lgan metoddan farq qiladi.

Metod-biror harakatni amalga oshirish yo’li, usuli yoki ko’rinishidan iborat.

Bunda harakatni amalga oshirish yo’li deb, bajarilishi talab qilinayotgan faoliyat uchun qo’llash mumkin bo’lgan bir nechta yo’llardan oldindan ko’zda tutilgan maqsadga muvofiq ravishda tanlangan yo’lni aytiladi. Masalan, savod o’rgatish yo’llari: oilada o’rgatish, maktabda o’rgatish, bog’chada o’rgatish, o’qituvchi yordamida o’rgatish, kitoblar, kompyuter, ko’rgazma qurollar va boshqalar vositasida o’rgatish. Shunga o’xshash sanoqni, arifmetik amallarni o’rgatishda ham yuqoridagiga o’xshash yo’llardan foydalanish mumkin. Shu yo’llardan foydalanib harakatni amalga oshirishda turli usullar qo’llaniladi. Usul - nima? Bu biror narsani, hodisani, jarayonni amalga oshirish tartibi.

Pedagogik texnologiya o’quv jarayoni, ya’ni o’qituvchining, o’quvchining faoliyati bilan uning tarkibi, vositalari, usullari va shakllari bilan eng ko’p darajada bog’langanligi bilan ajralib turadi.

 

 

Tayanch so’z va iboralar: Redogogik texnologiya, ta’lim jarayoni, sub’ekti, ob’ekti, bilimni to’liq o’zlashtirish, tamoyil, dars qismlari, modulli ta’lim, muammoli ta’lim.

 

               Nazorat uchun savol va topshiriqlar:

1.YuNESKO tomonidan pedagogik texnologiyaga qanday ta’rif berilgan?

2.Texnologiya so’zi ta’lim-tarbiya jarayonida qanday ma’no anglatadi?

3. Dars jarayonidagi faol shaxs kim?

4. Ilg’or  pedagogik texnologiyning asosiy parametrlarini sanang.

5. Innovatsion metodlar xususida nima deya olasiz?

                

 

Foydalanilgan adabiyotlar  

1. J.Yo’ldoshev, S.Usmonov, “Pedagogik texnologiya asoslari”, T., 2004.

2. J.Yo’ldoshev, “Ta’lim yangilanish yo’lida”, T., 2000.

3. Ptiyukov V.Yu., “Osnov  pedagogicheskoy texnologi”, M., 1999.

4. www.tests-tests.com

5.www.psiholog1.ru

6.uzedu.uz

7.www: ziyonet.uz

 

 

 

 

 

 

 

Mavzu: Pedagogik texnologiya tushunchasi, uning ta’riflari va

metodikadan farqi. Pedagogik texnologiya turlari

 

(2 amaliy mashg’ulot)

                               

          Dars loyihasini ishlab chiqish (darsning texnologik xaritasi)

 

Mavzu	Pedagogik texnologiya tushunchasi, uning ta’riflari va metodikadan farqi. Pedagogik texnologiya turlari
Darsning maqsadi va vazifalari	Dars jarayonida tinglovchilarga pedagogik texnologiya  va  uning metodikadan farqli jihatlarini tinglovchiga yetkazib berish.
Dars mazmuni	Pedagogik texnologiya tushunchasi, uning ta’riflari va metodikadan farqi. Pedagogik texnologiya  ta’rifi haqida. Pedagogik texnologiya tushunchasining kelib chiqishi,  uning  sabalari, unga bo’lgan ehtiyojlar.  O’quv fani va uni o’qitishning o’ziga xos hususiyatlariga muvofiq bo’lgan pedagogik texnologiyani tanlash.  Pedagogik texnologiyaning   rivojlanish omillari.
O’quv jarayonini tashkil etish texnologiyasi	Shakl:savol-javob, suhbat,  Metod:Klaster Vosita: video proektor, (didaktik) tarqatma materiallar,test savollari, A-4 format qog’ozi, marker, darslik, ko’rgazma qurollar. Usul:og’zaki, yozma, ko’rgazmali, taqdimot. Nazorat: test savollari va javoblari. Baholash: individual baholash, o’z o’zini baholash, guruh ishini baholash.
Kutiladigan natijalar:	O’qituvchi	Tinglovchi
	·                  Yangi nazariy bilimlar beradi. ·                  Dars jarayonini maqsadli va                                                                                                                                                oqilona boshqaradi.                  Tinglovchilarga pedagogik                                           texnologiya tushunchasini beradi.    Tinglovchilarga pedagogik texnologiya    tushunchasi va uning ta’riflarni slayd  orqali tushuntiradi.         Qisqa vaqt ichida ko’p ma’lumot       to’plashga yo’naltiradi.        Tinglovchilarga pedagogik    texnologiya tushunchasi uning  ta’riflari metodikadan farqini tinglovchilar klaster metodi orqali bajarishadi. Tinglovchilarda pedagogik texnologiya faniga qiziqish uyg’otadi.	·Yangi nazariy bilimlar olishadi. ·   Axborot izlash, to’plash va foydalanish ko’nikmalari shakllanadi. ·Tinglovchilarga pedagogik texnologiya tushunchasini beradi. ·   Mustahkamlaydi va o’z o’zini baholaydi hamda o’zgalar faoliyatini tahlil qiladi. ·   Yakka tartibda va kichik guruhda ishlash ko’nikmasi hosil bo’ladi. ·   Olingan bilimlarni tizimli bayon etadi. ·      Tinglovchilarda pedagogik texnologiya faniga qiziqish uyg’onadi ijobiy munosabatlari rivojlanadi.
Kelgusidagi rejalar:	O’z ustida ishlash. Mavzuni hayot bilan bog’lash. Pedagogik mahoratni oshirish. Yangi pedagogik texnologiyani takomillashtirish.	O’z fikrini ravon bayon qiladi. Mavzu asosida qo’shimcha materiallar topadi, ularni o’rganadi. Guruh fikrini tahlil qilib, bir yechimga kelish malakasini hosil qiladi.

 

Aqliy hujum. Maktabgacha ta’limda  qanday pedagogik

texnologiyalar  qo’llanilayapti?

 

Hozirgi kunda maktabgacha ta’limda M.Montessori sistemasi va IMEN texnologiya deb tan olingandir. Bu pedagogik texnologiyalar bilan bir qatorda hozirgi kunda bolani qo’llab-quvvatlash texnologiyalari – bola shaxsiga yo’naltirilgan ta’lim, o’yinli texnologiyalar, ta’limning individuallashtirish texnologiyasi, interfaol ta’lim (bolalarni har tomonlama faollashtiruvchi usullar), muammoli ta’lim, loyihali ta’lim texnologiyalari maktabgacha ta’lim jarayoniga kirib kelmoqda.

Bu pedagogik texnologiyalardan foydalanishda bolalar yoshiga, ularning individual xususiyatlariga alohida e’tibor beriladi. Masalan, bolani qo’llab-quvvatlash texnologiyalari.

"Bolani qo’llab-quvvatlash" deganda nimani tushunasiz? Bolani qo’llab-quvvatlash texnologiyasi har bir ta’lim oluvchining individual xususiyatlariga mos keluvchi usullar va vositalarni izlab topishga harakat qilishdir. Buning uchun psixodiagnostika usullaridan foydalaniladi, bolalar faoliyatini turlicha tashkillaydilar, har xil o’qitish vositalarini qo’llaydilar, ta’lim mazmuniga o’zgartirishlar kiritadilar. Shaxsni qo’llash texnologiyalari o’zini eng to’la ifodasini chet elda gumanistik psixologiya yo’nalishidagi izlanishlarda topgan. K.Rodjers agar pedagog quyidagilarni qo’llasa, u guruhda shaxsni individual rivojlanishi uchun kerakli muhitni yarata oladi deb ta’kidlaydi:

- pedagog butun ta’lim jarayonida bolalarga bo’lgan ishonchini namoyish etib borishi zarur;

- pedagog guruh va shaxsan har bir tarbiyalanuvchi oldida turgan maqsad va vazifalarni aniqlashga yordam berishi kerak;

- ta’lim jarayonini tashkillashda pedagog bolani ichki motivatsiyasidan kelib chiqishi kerak;

- pedagog bolalar uchun turli —tuman tajriba manbasi bo’lib, bolalar keragicha unga murojaat qilishi nazarda tutiladi;

- bu sifatda u hamma bolaga bir xil yondashishi kerak;

- pedagog guruhdagi emotsional muhitni his etib va qabul qilish malakasini oshirib borishi lozim;

- pedagog guruhdagi o’zaro fikr almashinuvini faol ishtirokchisi bo’lishi kerak;

- u o’z hissiyotlarini ochiq namoyish etadi.

- pedagog  o’z — o’zini va o’z imkoniyatlarini yaxshi bilishi kerak;

 

«BBB» usuli. O’tilgan mavzuni mustahkamlash.

«FSMU» usuli. O’tilgan mavzuni umumlashtirish.

 

Pedagogik texnologiyalarni mukammal bilishimiz va ulardan amaliyotda maromiga yetkazib qo’llay olishimiz juda muhim.

Masalan, bolalar individual psixologik xususiyatlariga ko’ra har xil bo’ladi, lekin ta’lim-tarbiya bitta dastur asosida olib boriladi, bitta dastur asosida olib borilar ekan deb, hamma boladan bir xil  natijani talab qilishimiz to’g’ri emas, qaysidir bola ba’zi narsalarni oldinroq o’rgansa, ba’zilari keyinroq o’rganadi, kimdir amaliy bajarib tez o’rgansa, kimdir boshqaning bajarganini ko’rib tez o’rganib oladi. Shu sababli bolalar bilan ishlayotganimizda ularga individual tarzda munosabatda bo’lishimiz, har bir bolaning yutug’ini ko’ra olishimiz va rag’batlantirishimiz, ularning yanada kuchli ishtiyoq bilan o’z ustida ishlashiga turtki bo’ladi.

Pedagogik texnologiya tushunchasi, uning ta’riflari va metodikadan farqi Pedagogik texnologiyalarning turlari

 

Bilardim	Bildim	Bilmoqchiman

Pedagogik texnologiyalarda didaktik o’yinlar texnologiyalari bolalar faoliyatini faollashtirish va jadallashtirishga asoslangan. Ular bolalar shaxsidagi ijodiy imkoniyatlarni ro’yobga chiqarish va rivojlantirishning amaliy yechimlarini aniqlash va amalga oshirishda katta ahamiyatga ega. Didaktik o’yinlarning asosiy turlari: intellektual (aqliy) va harakatli hamda aralash o’yinlardan iborat. Bu o’yinlar ishtiroklarida aqliy, jismoniy, axloqiy, psixologik, estetik, badiy, tadbirkorlik, mehnat va boshqa ko’nikmalarni rivojlantirishga yordam beradi.

Ta’lim-tarbiya jarayonida asosan bolalarda ta’lim olish motivlarini, ularning turli yo’nalishdagi qobiliyat va qiziqishlarini oshiradigan, biror kasbga moyilliklarini ko’rsatadigan didaktik o’yinlardan foydalaniladi. Didaktik o’yinlar nazariy, amaliy, jismoniy, rolli, ishchanlik va boshqa yo’nalishlar bo’yicha turlarga ajratiladi. Hozirda kompyuter vositasidagi didaktik o’yinlar alohida o’ringa ega bo’lib bormoqda.

Didaktik o’yinlar o’quvchilarda tahlil qilish, mantiqiy fikrlash, tadqiq qilish, hisoblash, o’lchash, yasash, sinash, kuzatish, solishtirish, xulosa chiqarish, mustaqil qaror qabul qilish, guruh yoki jamoa tarkibida ishlash, axloq-odob o’rgatish, nutq o’stirish, til o’rgatish, yangi bilimlar o’rgatish va boshqa faoliyat turlarini rivojlantirishga yo’naltirilgan o’yinlarga ajratiladi.

Didaktik o’yinlardan amalda foydalanish orqali boshqa usullar yordamida erishish qiyin bo’lgan ta’lim-tarbiyaviy maqsadlarni amalga oshirish ko’zda tutiladi. Turli o’quv fanlariga oid didaktik o’yinlar mavjud bo’lib, ular shu fanlarni sifatli o’rgatish maqsadlariga xizmat qiladi.

Umumiy o’yinlar nazariyasiga ko’ra, mavjud barcha o’yin turlarini tasniflashda ularni funktsional, mavzuli, konstruktiv, didaktik, sport va harbiy o’yinlarga ajratiladi. Bularning orasida didaktik o’yinlar ta’lim-tarbiya vazifalarini amalga oshirish imkoniyatini berishi bilan alohida o’ringa ega. O’yinlar maktabgacha yoshdagi bolalarning asosiy faoliyat shakli hisoblanadi. Bu esa pedagog va psixolog olimlar tomonidan shu yosh davridagi o’yinlarning ta’lim-tarbiyaviy ahamiyatini o’rganish va yanada oshirish bo’yicha tadqiqotlar olib borilishiga asos bo’ldi.

Natijada, oldingi asrning 60-yillari boshidan AQShda so’ngra boshqa g’arb mamlakatlarida ishchanlik o’yinlari qo’llanila boshlandi. Ishchanlik o’yinlari tadqiqotchilari bu usulni eng asosiy, samarali va tejamli ta’lim metodlaridan iborat deb  ta’kidlaganlar.

Didaktik o’yinlarning yana bir turi-aqliy hujum usulini birinchi marta 1939 yilda A.F.Osborn qo’llagan. Bu usulni g’oyalar banki deb ham nomlangan. U muammolarni qo’yidagicha yechishga asoslanadi;

-muammoli vaziyat yaratish;

-g’oyalarni shakllantirish;

-eng yaxshi g’oyalarni tekshirish, baholash va tanlash.

Guruh ishtirokchilariga muammoni aniqlash va uni echish bo’yicha iloji boricha ko’p, ba’zan, batamom kutilmagan g’oyalarni berish uchun eng qulay sharoit yaratilishi aqliy hujum mashg’uloti samaradorligini belgilaydi. Bunda pedagogning mahorati hamda o’quvchilarning belgilaydi. Bunda pedagogning mahorati hamda o’quvchilarning tayyorgarliklari qanchalik yuqori ekanligi asosiy omil hisoblanadi.

Didaktik o’yin texnologiyalari amalga oshiriladigan ayrim noana’naviy mashg’ulot shakllari:

Ishchanlik o’yini darsi- mashg’ulot mavzusi bo’yicha masalalarni hal etish jarayonida bolalarning faol ishtirok etishini ta’minlash orqali yangi bilimlarni o’zlashtirish mashqi.

Rolli o’yin mashg’uloti - mashg’ulot mavzusi  bo’yicha masalalarni o’rganishda bolalarga oldindan ma’lum rollarni taqsimlash va mashg’ulot jarayonida shu rolni bajarishlarini tashkil etish asosida bilimlarni mustahkamlash darsi.

Teatrlashtirilgan mashg’ulot – mashg’ulot  mavzusi bilan bog’liq sahna ko’rinishlari tashkil etish orqali mashg’ulot mavzusi bo’yicha chuqur, aniq ma’lumotlar berish darsi.

Kompyuter mashg’uloti - tegishli mashg’ulot turi  bo’yicha mashg’ulot mavzusiga doir kompyuter materiallari (multimedia, virtual o’quv kursi va shu kabilar) asosida o’tiladigan dars.

Yarmarka mashg’uloti – mashg’ulot  mavzusini bo’laklar bo’yicha oldindan o’zlashtirgan bolalarning o’zaro muloqot asosida guruhga qiziqarli tushuntirish orqali o’tiladigan mashg’ulot.

Integral (integratsiyalashgan) mashg’ulot - bir nechta mashg’ulot turlariga doir va integratsiyalash uchun qulay bo’lgan mavzular bo’yicha tashkil qilingan mashg’ulot bo’lib, bolalarning turli mashg’ulot turlarga qiziqishlarini orttirib, ta’lim jarayonidagi faolliklarini ta’minlaydi.

«Mo’jizalar maydoni» mashg’uloti - bolalar bilan o’tkaziladigan qiziqarli o’yin bo’lib, turli savollarga belgilangan vaqt davomida to’g’ri javoblar topish va g’oliblarni rag’batlantirish orqali bolalarda fikrlash, topqirlik, ziyraklik va bilimlarini kengaytirib borish sifatlarini shakllantiradi.

Didaktik uyinlarini tanlashda ishtirokchilarning yoshi, bilimi va tarbiyalanganlik darajasi hisobga olinadi. Har bir didaktik uyin mashg’ulotlariga o’ziga xos xavfsizlik talablari qo’yiladi.bu xavfsizlik talablariga to’liq rioya qilinishi har bir tashkilotchining doimiy e’tiborida bo’lishi lozim. Bundan tashqari har bir didaktik uyin uchun sarflanadigan vaqt miqdorini to’g’ri belgilash va unga rioya qilishning o’ziga xos asoslarini bilish va mashg’ulotning maqsadiga muvofiq qo’llash talab qilinadi. Didaktik uyin turlarini tanlash mezonlari:

-ishtirokchilar tarkibi bo’yicha-o’g’il bolalar, qiz bolalar, o’smirlar, katta yoshdagilar uchun o’yinlar;

-ishtirokchilar tarkibi bo’yicha-yakka, juftlikda, kichik guruh, katta guruh, guruh jamoasi, raqobatdosh komandalar va ommaviy o’yinlar

-vaqt me’yori bo’yicha-mashg’ulot, mashg’ulot vaqtining reja bo’yicha ajratilgan qismi, o’yin maqsadiga erishguncha, g’oliblar aniqlanguncha davom etadigan va boshqa o’yinlar.

Har bir didaktik o’yin jarayonida o’ziga xos vositalar turlari qo’llaniladi va mashg’ulot jarayonida ulardan to’g’ri, unumli va xavfsiz foydalanish lozim. Bu vositalarni qo’yidagi turlarga ajratish mumkin

-kontselyariya tovarlari-turli o’lchamlardagi oq va rangli qog’ozlar, skotch, ruchka, qalam, chizg’ich, elim va boshqalar.

-texnika,-proektor, mikrofon, kompyuter, televizor;

Maktabgacha ta’limda har bir bola ayrim turdagi didaktik o’yin mashg’uloti o’quv materiallarini amalda qo’llash uchun tayyorlashini tashkil qilish metodik faoliyatining ajralmas qismi hisoblanadi. Bunda bolalar o’z mashg’ulot turlari bo’yicha o’zlari tanlagan mavzudagi mashg’ulotni eng maqsadga muvofiq didaktik o’yin turlaridan foydalanib o’tkazish yuzasidan dars ishlanmasini tayyorlashlari va uning asosida metod birlashma majlisida shu mashg’ulotni bayon qilib berishlari va tegishli muhokamalar o’tkazib borishlari tavsiya qilinadi.

 

 “Doira atrofida”

Boshlovchi bolalarni atrofiga chorlaydi. “Kelinglar bolalar doira bo’lib o’tiramiz. Hammamiz bir-birimizga qarab o’tirishimiz nihoyatda yaxshi to’g’rimi? Endi hammamiz navbat bilan gapirmasdan, jilmayib, bir-birimiz bilan bosh qimirlatib ko’zimiz yordamida salomlashib chiqamiz.”

“Men va boshqalar”

Bu o’yinda guruh doira shaklida o’tiradi va har bir ishtrokchi o’z ismining bosh harfiga bitta ijobiy sifat tuzadi. Masalan: birinchi ishtirokchi o’z ismi va sifatni aytadi – Gulnoza go’zal; 2-ishtirokchi o’zidan oldingi va o’zining ismi va sifatini aytadi – Gulnoza go’zal; Malika muloyim, 3-ishtirokchi o’zidan oldingilarning va o’zining ismi va sifatini aytadi – Gulnoza go’zal, Malika muloyim, Maftuna maftunkor. O’yin shu tariqa davom etadi va oxirgi ishtirokchi hammanikini aytib so’ng o’zinikini aytadi.

Agarda ishtirokchisifatni topishda qiynalsa, tarbiyachi bolalardan yordam berishini taklif etadi. Bu trening xotirani mustahkamlaydi, guruhdagi psixologik muhitni to’g’ri yo’lga qo’yishga yordam beradi. Bolalarning lug’ati ijobiy so’zlar bilan boyidi.

Eslatma: bu o’yin davomida bolalarning soni 10 tadan oshmasligi lozim.

“Klaster” o’yini

Maqsad: Klaster usulida transport turlarini guruhlash, ba’zi belgilariga qarab umumlashtira olish, e’tiborli bo’lish.

Kerakli jihozlar: Turli transportlarning alohida – alohida rasmlar.

O’yinning borishi: Bolalarga turli xildagi transportlarning alohida-alohida rasmlari to’plami beriladi. Bolalar transportlarni qaerda harakat qilishlariga qarab guruhlab chiqadilar – erda yuradigan, osmonda uchadigan, suvda suzadigan.

“Nimaning bolasi?” o’yini

Maqsad: bolalarni hayvonot olami bilan yaqindan tanishtirish, ularning so’z boyligini oshirish.

Kerakli jihozlar: Ot, toychoq, echki, uloqcha, qo’y, qo’zichoq, mushuk, mushukcha, tuya, bo’taloq.

O’yinning borishi:

Tarbiyachi: Bolajonlar, hayvonlarning bolalariga onasini topishga yordam beramiz.

Qo’zichoq nimaning bolasi? ..... (qo’yning bolasi)

Toychoq .... (otning bolasi)

Uloqcha .... (echkining bolasi)

Mushukcha ..... (mushukning bolasi)

Bo’taloq ... (tuyaning bolasi)

  Hozirgi kunda ta’lim jarayonida interfaol uslublar ( innovatsion pedagogik va  axborot texnologiyalardan foydalanib, ta’limning samaradorligni ko’tarishga  bo’lgan qiziqish, e’tibor kundan- kunga  kuchayib bormoqda. Zamonaviy  texnologiyalar qo’llanilganda  pedagoglar  egallayotgan  bilimlarni o’zlari  qidirib topishlariga,  mustaqil o’rganib, tahlil qilishlariga, hatto xulosalarni ham o’zlari keltirib chiqarishlariga qaratilgan. Pedagog  bu jarayonda shaxs va jamoaning rivojlanishi, shakllanishi, bilim  olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi. Shu bilan   bir qatorda  boshqaruvchilik, yo’naltiruvchi vazifasini bajaradi. Bunday  o’quv jarayonida  pedagog  asosiy  figuraga aylanadi.

Pedagog olimlarning yillar davomida ta’lim tizimida

Nega  o’qitamiz?

Nimani o’qitamiz?

Qanday o’qitamiz? degan savollarga  javob izlash bilan bir qatorda

Qanday  qilib samarali va natijali o’qitish mumkin?

degan savoliga  javob beradilar.  Bu  esa olim va amaliyotchilarni o’quv jarayonini texnologiyalashtirishga, ya’ni «O’qitishni ishlab chiqarishga oid aniq  kafolatlangan natija beradigan texnologik jarayonga aylantirishga urinib ko’rish mumkin» degan fikrga  olib keladi.

 Bunday fikrning  tug’ilishi pedagogika fanida  yangi  pedagogik  texnologiya yo’nalishini yuzaga keltiradi.

Bugungi kunda  ta’lim muassalarining  o’quv- tarbiyaviy  jarayonda pedagogik  texnologiyalardan  foydalanishiga  alohida  e’tibor  berilayotganligining  asosiy sababi quyidagilardir:

Birinchidan: pedagogik  texnologiyalarda  shaxsni  rivojlantiruvchi ta’limni  amalga oshirish imkoniyatining kengligida. «Ta’lim to’g’risida»gi  Qonun va Kadrlar tayyorlash milliy dasturida rivojlantiruvchi ta’limni amalga oshirish masalasiga  alohida e’tibor qaratilgan.

Ikkinchidan: pedagogik texnologiyalar o’quv-tarbiya  jarayoniga  tizimli faoliyat yondashuvini keng joriy  etish imkoniyatini beradi.

 Uchinchidan: pedagogik texnologiya  pedagogni  ta’lim-tarbiya jarayonining maqsadlaridan boshlab  tashxis tizimini tuzish va bu jarayon kechishini nazorat qilishgacha bo’lgan texnologik zanjirni oldindan loyihalashtirib olishga undaydi.

To’rtinchidan: pedagogik  texnologiya yangi vositalar va axborot usullarini qo’llashga asoslanganligi sababli, ularning qo’llanilishi  «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» talablarini amalga oshirishni  ta’minlaydi.

 O’quv- tarbiya  jarayonida  pedagogik   jarayonni  to’g’ri tashkil  etilishi  pedagogning bu jarayonda asosiy tashkilotchi yoki  maslahatchi sifatida faoliyat yuritishiga olib keladi. Bu esa   tinglovchilardan   ko’p mustaqillikni, ijodni va irodaviy sifatlarni talab qiladi.

Har qanday  pedagogik  texnologiyalarning o’quv- tarbiya  jarayonida qo’lanilishi shaxsiy  jihatdan kelib chiqqan holda  tinglovchini kim o’qitayotganligi va  pedagog  kimni o’qitayotganiga bog’liq.

 Pedagogik texnologiya   asosida  o’tkazilgan mashg’ulotlar yoshlarning muhim  hayotiy yutuq va muammolarga o’z munosabatlarini bildirishlariga intilishlarini–oshirib, ularni fikrlashga, o’z nuqtai nazarlarini asoslashga  imkoniyat yaratadi.

Hozirgi davrda  sodir bo’layotgan innovatsion  jarayonlarda ta’lim tizimi oldidagi muammoarni hal etish uchun yangi axborotni o’zlashtirish va o’zlashtirgan bilimlarini o’zlari tomonidan baholashga qodir, zarur qarorlar qabul qiluvchi, mustaqil  va erkin fikrlaydigan shaxslarga aylanadi

 

Mavzu yuzasidan test savollari

1. Texnologiya – bu ...

A. grekcha ikki so‘zdan - «texnos»-hunar va «logos»-fan so‘zlaridan tashkil topib «hunar fani» ma’nosini anglatadi;

B. o‘qituvchi tomonidan o‘qitish vositalari yordamida o‘quvchilarga ta’sir ko‘rsatish;

C. hunar fani;

D. san’at.

2. Pedagogik texnologiyaning maqsadi - …

A. yangiliklarni yetkazish;

B. o‘quvchi faolligini samarasini oshirishi;

C. kam kuch va vaqt sarflab yuqori natijaga erishish;

D. texnologiyalarni ishlab chiqish.

3.  Pedagogik texnologiya metodikadan nima bilan farq qiladi?

A. uzluksizligi bilan;

B. tizimliligi bilan;

С. samaradorlikni yuqoriligi bilan;

D. texnologik xarakteri bilan.

4.  Modul nima?

A.  eng kichik tarkibiy bo‘lakni ifodalovchi tushuncha;

B. pedagogik texnologiyani  tashkil qiluvchi,  tarkibiy bo‘laklarni ifodalovchi tushuncha;

С. miqdorlar to‘plamini ifodalovchi tushuncha;

D. miqdorlar to‘plamini ifodalovchi tushuncha.

5. Ilg‘or pedagogik texnologiyalar bo`yicha dars bosqichlarini belgilang.

A. texnologik xarita, nazariya;

B. nazariya, harakatli jarayon, amaliy jarayon;

C. chaqiriq bosqichi, aqliy hujum, anglash bosqichi;

D. anglash bosqichi, aqliy hujum,xulosa chiqarish.

 

1	2	3	4	5
A	C	D	B	C

 

 

 

 

 

 

Foydalanilgan adabiyotlar:

1.                J.G’.Yo’ldoshev, S.A.Usmonov. Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni amaliyotga joriy qilish. «Fan va texnologiyalar Markazining bosmaxonasi». Toshkent – 2008. 130 bet.

2.                N.N.Azizxo’jaeva Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat. “O’zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg’armasi”  nashriyoti.Toshkent-2006. 159 bet. 64-70 betlar.

3.                R.J.Ishmuxamedov Ta’limda innovatsion texnologiyalar. T., Istedod, 2008.-180 bet.